Οι παλιότεροι γνωρίζουν ασφαλώς την οκά, τη θυμούνται, καθότι ήταν μια λέξη που αφορούσε την καθημερινή ζωή τους. Παλαιότερα το βάρος όλων των προϊόντων (στερεών και υγρών), τα οποία διετίθεντο στο εμπόριο κυρίως χύμα, υπολογιζόταν σε οκάδες, αλλά και δράμια. Μία οκά υποδιαιρούνταν σε 400 δράμια (μάζας 3,2 γραμμαρίων), εξ ου και η παροιμιώδης φράση «τα ‘χει τετρακόσια».
Ειδικότερα, η οκά (τουρκικό okka) ήταν μονάδα μέτρησης μάζας κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όμως εξακολούθησε να παραμένει σε ισχύ εντός της επικράτειας των απελευθερωθέντων κρατών παράλληλα προς τις νέες μονάδες του μετρικού συστήματος που καθιερώθηκαν. Μάλιστα δεν ήταν παντού ίδια, αλλά ανά χώρα ποίκιλλε κατά περιόδους, ενώ στους ύστερους χρόνους της Τουρκοκρατίας ορίστηκε στα 1,282 χιλιόγραμμα (κιλά).
Επί Τουρκοκρατίας υπήρχε και το καντάρι (τουρκ. kantar), που ισοδυναμούσε με 44 οκάδες (= 56,44 χιλιόγραμμα), το οποίο ήταν και παραδοσιακή ζυγαριά.
Αξίζει να σημειωθεί ότι με τη μετατροπή της οκάς σε κιλό κερδισμένοι βγήκαν οι έμποροι και ζημιωμένοι οι καταναλωτές, καθώς οι τιμές παρέμειναν ίδιες για μικρότερου βάρους αγαθά (το κιλό αντιστοιχούσε σε 312 δράμια). Δηλαδή ακριβώς αυτό που έγινε με την αντικατάσταση της δραχμής από το ευρώ και τις στρογγυλοποιήσεις, φυσικά πάντα προς τα πάνω…
Ένα παράδοξο γεγονός είναι και τούτο: Η οκά έπαψε να χρησιμοποιείται στην Τουρκία το 1931 (επί Κεμάλ Ατατούρκ), μάλιστα στη γειτονική χώρα ονομαζόταν eski okka (παλαιά οκά), σε αντιδιαστολή προς τη yeni (νέα) okka, δηλ. το χιλιόγραμμο (κιλό). Κι όμως, στη χώρα μας η οκά καταργήθηκε επισήμως το 1959, μαζί με τα υπόλοιπα παλαιά μέτρα και σταθμά (όπως για παράδειγμα η οργιά και ο πήχης).
Αλλά και πάλι, η οκά επιβίωσε μέχρι και τη δεκαετία του 1990 στις συσκευασίες των αλκοολούχων ποτών, κυρίως του ούζου και του τσίπουρου. Όταν –για παράδειγμα– σε κάποιο μεζεδοπωλείο ζητάμε να μας σερβίρουν ένα «κατοσταράκι», στην πραγματικότητα ζητάμε το μπουκαλάκι που αντιστοιχούσε στα 100 δράμια της οκάς (320 γρ.), το «πενηνταράκι» μεταφράζεται σε 160 γρ. και το μικροσκοπικό «εικοσιπενταράκι» σε μόλις 80 γρ.!
Οι δύο λέξεις χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα στη νεοελληνική κοινή: «Ο Σπύρος μού έδειξε το ρολόι που αγόρασε. Δεν του το είπα, αλλά κάνει μπαμ ότι είναι της οκάς» (=ευτελές, κακής ποιότητας, σαν να αγοράστηκε με το κιλό), «Αυτή η φοβερή ρίγανη που μου έφερες απ’ το χωριό σου θα έπρεπε να πουλιέται με το δράμι, αλλά πού να τη βρεις…». «Το γαρούφαλο είναι μαύρο, μόν’ πουλιέται με το δράμι» (συχνά η αξία δεν συμβαδίζει με την εμφάνιση). «Δυο δράμια υπομονή, μια οκά μυαλό» (παροιμία).
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι με τη μετατροπή της οκάς σε κιλό κερδισμένοι βγήκαν οι έμποροι και ζημιωμένοι οι καταναλωτές, καθώς οι τιμές παρέμειναν ίδιες για μικρότερου βάρους αγαθά (το κιλό αντιστοιχούσε σε 312 δράμια). Δηλαδή ακριβώς αυτό που έγινε με την αντικατάσταση της δραχμής από το ευρώ και τις στρογγυλοποιήσεις, φυσικά πάντα προς τα πάνω…
H μετατροπή από οκά σε κιλό
Το καλοκαίρι του 1959 η Ελλάδα αλλάζει το παλαιό σύστημα των μέτρων και των σταθμών. Η οκά και ο πήχης καταργούνται και τη θέση τους παίρνουν το κιλό και το μέτρο. Επειδή όμως καμία αλλαγή δεν είναι εύκολη, τον πρώτο καιρό επικρατεί χάος στις συναλλαγές με τα κλιμάκια της αγορανομικής υπηρεσίας να τρέχουν και να μην φτάνουν. Η οκά, που είχε καθιερωθεί στην Ελλάδα από το 1876, ήταν μονάδα μέτρησης βάρους τουρκικής προέλευσης και αντιστοιχούσε σε 1.280 γραμμάρια. Υποδιαιρούνταν σε 400 δράμια που αντιστοιχούσε σε 3,2 γραμμάρια το καθένα, ενώ πολλαπλάσιό της ήταν το καντάρι, ίσο με 44 οκάδες. Εκτός από την οκά άλλαξε και ο πήχης, η μονάδα μέτρησης μήκους, επίσης τουρκικής προέλευσης που αντιστοιχούσε σε 64,8 εκατοστά και υποδιαιρούταν σε 8 ρούπια. Ειδικά για τις μετρήσεις οικοπέδων στην Ελλάδα χρησιμοποιούταν ο τεκτονικός πήχης ισοδύναμος προς 75 εκατοστά του μέτρου.
Αν και το σύστημα αυτό ήταν αρκετά περίπλοκο, το κοινό είχε συνηθίσει να συναλλάσσεται με βάση αυτό και άργησε να κατανοήσει το νέο. Δημοσίευμα της εφημερίδας Τα Νέα την 1η Ιουλίου 1959 Τον πρώτο καιρό επικράτησε χάος Πωλητές και αγοραστές δυσκολεύονταν να προσδιορίσουν ακριβείς ποσότητες και τιμές.
Η νοικοκυρά εξακολουθούσε να ζητά 100 δράμια τυρί, γιατί δεν μπορούσε να υπολογίσει την ποσότητα σε γραμμάρια και ο μπακάλης που δεν είχε την παλιά ζυγαριά ούτε και κομπιουτεράκι, κατέφευγε σε μαθηματικές πράξεις με μολύβι και χαρτί για να βρει την αντιστοιχία. Και όταν τα κατάφερνε, η νοικοκυρά υποπτευόταν μήπως τελικά την έκλεψε. Στο δημοσίευμα της εφημερίδας Τα Νέα, στις 2 Ιουλίου 1959 ο ρεπόρτερ Φάνης Κλεάνθης περιγράφει τι συνάντησε την προηγουμένη, πρώτη ημέρα της εφαρμογής των νέων μέτρων και σταθμών: “Οι γυναικούλες της αθηναϊκής συνοικίας που βγήκαν χθες το πρωί να ψωνίσουν, έτριβαν με κατάπληξη τα μάτια τους μόλις αντίκρισαν τις πινακίδες με τις τιμές στα διάφορα μαγαζιά. Το ψωμί 5 δραχμές. Το κρέας 28. Το ρύζι, η ζάχαρη, το λάδι, τα μακαρόνια – όλα τα έβλεπαν πιο φθηνά κατά 25% περίπου. Καλέ τι θαύμα έγινε κι έπεσε τόση φθήνια; είπε μία και σταυροκοπήθηκε”.
Τον πρώτο καιρό της καθιέρωσης των νέων μέτρων και σταθμών επικράτησε πραγματικό χάος. Πόσα δράμια είναι ένα κιλό και πόσα ρούπια μας κάνουν ένα μέτρο; Το ρεπορτάζ είναι γλαφυρό και περιγράφει: “Αλλά αν τα θαύματα κρατούν, όπως λέει η παροιμία, τρεις μέρες, το χθεσινό δεν κράτησε ούτε τρία λεπτά. Πολύ γρήγορα η ψευδαίσθηση διαλύθηκε, γιατί πληροφορήθηκαν όλοι πως οι νέες τιμές αφορούσαν τα νέα σταθμά. Πέντε δραχμές είχε το κιλό το ψωμί και 28 το κιλό το κρέας -και όχι η οκά. Εν τω μεταξύ, από χθες, οι μπακάληδες βρήκαν τον μπελά τους. Διότι οι πελάτες ασυνήθιστοι στα νέα σταθμά, καθορίζουν σε οκάδες και δράμια την ποσότητα που θέλουν να αγοράσουν. Αυτοί όμως δεν επιτρέπεται να μεταχειριστούν δράμια. Πρέπει να ζυγίσουν με γραμμάρια και καταφεύγουν κάθε τόσο σε ειδικούς πίνακες που έχουν κρεμάσει πλάι στις ζυγαριές”. Στο ίδιο ρεπορτάζ ο συντάκτης περιγράφει απολαυστικούς διαλόγους μεταξύ πελατών και απελπισμένων μπακάληδων:
-Πόσο μπέικον θέλετε; -75 δράμια -Μάλιστα. 75 δράμια μας κάνουν 240 γραμμάρια. Ορίστε εσείς τι είπατε; Πόσο ζυγίζει αυτό το φύλλο μπακαλιάρος; Αμέσως να σας πω. 750 γραμμάρια. Δεν καταλαβαίνετε; Α!Θέλετε σε δράμια; Μάλιστα 750 γραμμάρια μας κάνουν 235 δράμια. Και η ιστορία αυτή κράτησε χθες όλη την ημέρα και θα κρατήσει πολύ ακόμη, ωσότου συνηθίσει ο κόσμος να λογαριάζει με κιλά και γραμμάρια. Με απόφαση του υφυπουργού Εμπορίου η καθιέρωση των νέων μέτρων και σταθμών αναβλήθηκε για ένα μήνα
Οι καταστηματάρχες είχαν να αντιμετωπίσουν και τις νοικοκυρές που πήγαιναν με τις συνταγές στο χέρι, στις οποίες η δοσολογία κάθε υλικού ήταν γραμμένη σε … δράμια. Όπως έλεγαν οι μπακάληδες στο ίδιο ρεπορτάζ ο “Οδηγός Μαγειρικής και Ζαχαροπλαστικής” έπρεπε να ξαναγραφτεί… Στην αρχή παρατηρήθηκαν και φαινόμενα κερδοσκοπίας.
Μάλιστα, ενώ η μεταρρύθμιση είχε προγραμματιστεί για την 1η Ιουνίου, μετατέθηκε ένα μήνα αργότερα, καθώς “είχε παρατηρηθεί προ ημερών και συγκεκριμένως κατά τας παραμονάς εφαρμογής του κιλού σημαντικότατη υπερτίμησης των νέων σταθμών ως και της αμοιβής δια την μετατροπήν των ζυγών από οκάδες εις κιλά”, έγραφαν τα Νέα, στο φύλλο της 3ης Ιουνίου 1959.
Στην περίπτωση του μέτρου τα πράγματα ήταν ακόμα πιο δύσκολα. Οι ράφτες και οι μοδίστρες κατέστρεψαν πολλά υφάσματα ή έφτιαξαν στενά ρούχα και ευτραφείς κυρίες και το ανάποδο. Αρκετοί πελάτες είδαν κοντύτερα τα παντελόνια τους και πολύ πιο στενά τα πουκάμισά τους αν και είχαν στηθεί με τις ώρες για να μετρήσουν τις διαστάσεις τους.
Η μεταρρύθμιση προκάλεσε και σύγχυση στον υπολογισμό των οικοπέδων και στα σχετικά συμβόλαια. Για πολλά χρόνια αργότερα δημοσιεύονταν αγγελίες στις οποίες τα οικόπεδα αναφέρονταν σε πήχεις. Πάντως αν και έχουν περάσει 57 χρόνια από την αλλαγή, ακόμα και σήμερα χρησιμοποιείται κατά κάποιο τρόπο το παλαιό σύστημα: “Μην το κουνήσεις ρούπι από εδώ”, λέει η μάνα στο παιδί και “τα έχει 400” λέμε για κάποιον που είναι πολύ έξυπνος.
Πηγές:
